امروزه پيشرفت رايانه ها ‏،تجهيزات الكترونيك و ارتباطات،فن آوري هاي اطلاعاتي را در تمام جنبه هاي زندگي بشر وارد كرده و پيدايش اين فن آوري ها تحولات عظيمي در عرصه هاي مختلف زندگي به وجود آورده است.
جوامع صنعتي در برخورد با اين تحولات مانند هر پديده ءديگر ي به دستاوردهاي شگرفي در همه جنبه هاي مختلف زندگي دست يافته وبا وجود گذشت كمتر از چهار دهه،اين فن آوري ها بخشي از بديهي ترين ابزارهاي زندگي آنان را تشكيل داده است.كتابخانه هاي اين كشورها ، به عنوان عنصري زنده و پويا در رشد و توسعه جامعه ،از اين قاعده مستثني نبوده و همگام با جوامع رشد يافته اند.به گونه اي كه در اين كشورها وجود كتابخانه هايي بدون استفاده از تجهيزات و شبكه هاي رايانه اي ، بسيار تاكيد شده است . يكي از اركان اصلي اين برنامه ريزي ،كتابداران به عنوان عامل تصميم گيرنده در تهيه ء نظام هاي فن آوري هستند و به عنوان نخستين كساني كه در كتابخانه ها بطور مستقيم با اين فن آوري ها در ارتباط بوده و بايد خدمات مناسبي را به مراجعه كنندگان ارائه دهند ، تحولات چشمگيري در وضعيت شغلي آنان پديد آمده و پيامدهاي گوناگوني را براي آنان به همراه داشته است.(6 ) و توجه به آسايش و سلامتي نيروي انساني كتابخانه ها باعث افزايش كارايي و بهره وري ميشود.
تقريبا 30 تا 50 درصد از شاغلان با خطر ات جاني شغلي قابل توجهي روبه رو هستند (7)كار و انسان دو جزءاصلي و تفكيك ناپذير هستي است كه بايد به گونه اي متناسب با يكديگر برنامه ريزي شوند. نبود همخواني و تناسب ميان توانمندي ها ي انسان و نوع كاري كه او انجام ميدهد يا مسئوليتي كه بر عهده وي نهاده ميشود سبب بروز مسايل و مشكلات بسياري ميشود كه از آن جمله ميتوان به رخداد حوادث و بيماريهاي ناشي از كار و پايين بودن بهره وري نيروي كار اشاره كرد(7).
انواع آسيبهاي جسماني ناشي از كار با كامپيوتر به ترتيب فراواني در كتابداران عبارتند از:چشم ها 74%،كمر 8/70%،گردن 7/68%… و بالاخره ران ها 1/27%مي باشد.
درصد كتابداران آسيب ديده به تفكيك نوع كاري كه انجام مي دهند به ترتيب عبارتند از:خدمات فني3/38%،اطلاع رساني1/21%،امانت2/1%،تهيه و سفارش 7/11%نشريات 3/2%و نمايه سازي 6/1%.
2
بيشترين درصد كتابداران آسيب ديده در بين افرادي مشاهده گرديد كه روزانه بيش از 3ساعت با كامپيوتر كار ميكردند.
عواملي كه با ميزان آسيب ديدگي رابطه معني داري داشتند عبارت بودند از:جنسيت ،سن،ميزان تحصيلات،سابقه خدمت (1).

ارگونومي و رايانه
آسيبهاي به وجود آمده با عوامل بسيارمانند شرايط فيزيكي محيط كار ونوع كاري كه انجام مي دهند ، مدت زمان كار ،خصوصيات جسماني افراد ارتباط دارد.(1)بسياري از مشكلات بهداشتي و بيماريهاي ناشي از كار در اثر وجود محيط كار نامناسب و عدم انطباق با استانداردها ميباشد. براي پيشگيري و كنترل آسيبهاي جسماني ناشي از شرايط محيط كار ارگونومي مطرح مي گردد.
علم ارگونومي چنين تعريف شده است :ارگونومي عبارت است از تطابق علمي كار و محيط كار با مشخصات فيزيكي و رواني انساني . بنابراين ارگونوميست براي مثال مي تواند اندازه هاي فيزيكي بدن افراد و تواناييهاي جسماني آنان را اندازه گيري و كار و محيط كار را براساس نتايج حاصله چنان طراحي كند كه با مشخصات فيزيكي تعداد بيشتري از افراد تطابق داشته باشد.(3)
كاربرد ارگونومي در طراحي فرآيندها و سيستم ها ، تاثير شايا ن توجهي بر افزايش كارايي، كاهش هزينه هاي درماني ، ا فزايش رضايت شغلي و افزايش بهره وري در محيط كار مي شود.(7)
ورود كامپيوتر باعث تغييراتي در مشاغل مختلف از جمله كتابداري شده است ، سرعت كار افزايش يافته و عملكردها و بهره وري ها تغيير كرده اند.
بر اساس مطالعه اي كهLaubi و همكارانش در سال 1981 بر روي مفاصل و عضلات ، ستون فقرات ،گردن ، شانه و بازو انجام داده اند به اين نتيجه رسيده اند كه در مراكزي كه از كامپيوتر جهت ورود اطلاعات استفاده ميشود و افراد ساعات زيادي با اين وسيله كار مي كنند ، عوارض بيشتري نسبت به ساير مشاغل مانند ماشين نويسي مشاهده ميشود(2).

مشكلات عمومي كار بارايانه
كار با رايانه در درازمدت باعث ايجاد مشكلات وسيع و گوناگون جسماني و رواني در كاربران مي شود. بعضي از آثار بيماري ناشي از كار با رايانه جزيي و قابل رفع مي باشند . اما عوامل ديگر موجود در كار با رايانه ،مي توانند در درازمدت در صورتي كه فرد مدت طولاني به كار خود ادامه دهد ، صدمات جدي بر كاربر وارد كند. گاه آثار منفي و بيماري زاي كار با رايانه باعث تشديد صدمات كم اهميت و كوچك قبلي كاربر مي شوند..
در اين جا آن دسته از مشكلات عمومي كا ر با رايانه را شرح مي دهيم.

1-مشكلات بينايي
يكي از شايع ترين مشكلاتي كه در اثر كار با رايانه در كاربران گزارش شده است درد در ناحيه چشم و يا ضعف بينايي است كه به كاهش قدرت بينايي ، خستگي و درد چشم ،سردرد ، درد در نواحي گردن و كمر منجر ميشود.
بدون ترديد كار كردن نادرست و يا نقص در ديدن صفحه نمايشگر در ضعف بينايي و نيز بروز چشم درد در كابران رايانه موثر است . نسبت بروز عوارض چشمي در بين افرادي كه به صورت صحيح و با ديد مناسب با اين وسايل كار مي كنند كمتر از كساني است كه از اين وسايل نادرست استغاده ميكنند.

2- مشكلات مفصلي يا درد هاي عضلاني
در تعدادي از كشورها در زمينه درد عضلاني ، كه ناشي از تكرار يك عمل به مدت زمان طولاني است گزارشهاي روز افزوني ارسال ميشود اين دردها عبارتند از: التهاب و ورم ، درد در مچ دستها و اغلب در انگشتان دست و بازوها. اين دردهاي عضلاني گريبا نگير افرادي ميشود كه اطلاعات را از طريق صفحه كليد به سرعت وارد رايا نه مي كنند.

3-صرع ناشي از حساسيت به نور
دلايل پزشكي مبين اين ادعا است كه استفاده از صفحات نمايشگر رايانه اي حساسيت به عارضه “صرع” را وخيم تر ميكند . تقريبا 5 درصد كل جمعيت جهان به صرع مبتلا هستندكه حدود 3 درصد آنها (حدود 15 درصد از جمعيت
جهان) به لرزشها ويا تكان خوردن نور به صورت مداوم حساسيت دارند . به عبارتي ، نور باعث بروز حملات صرع در آنها مي شود.

4-حساسيت پوستي
گزارشهاي بسياري نشان مي دهند كه كاربران رايانه در اثر كار با صفحات نمايشگر دچار خشكي پوست دست و صورت مي شوند. ساختار صفحات نمايشگر رايانه به نحوي است كه در سطح صفحه نمايش دهنده ء آن الكتريسته ساكن جمع مي شود.
اين الكتريسته ساكن ممكن است در افرادي كه حساسيت پوستي دارند باعث خشك شدن پوست و صورت و ترك خوردن آن شود.

5- استرس
در حال حاضر استرس تنها منتج از مشكلات روحي افراد نيست ، بلكه مي تواند از مشكلات جسماني از قبيل درد ماهيچه ها و بند انگشتان ،كمر درد ،فشار خون بالا،… ناشي شود.

توصيه هايي براي استفاده كنندگان از رايانه
در وهله نخست يكي از مهمترين موضوعات استفاده از رايانه در محيط كار اطمينان از مناسب بودن محيط كار و عملكر د ارگونومي آن است.

1-اجتناب از كار يكنواخت
بسياري از مشاغل (رايانه اي /غير رايانه اي)يكنواخت و بدون آهنگند در چنين مشاغلي طراحي شغل بايد به گونه اي صورت پذيرد كه يكنواختي تخفيف يابد. فنوني از قبيل چرخش شغلي مي تواند در حل اين مشكل موثر واقع شود.

2-زمان كار و استراحت
بدون شك بهترين روش در كاهش و يا حذف عوامل منفي و موثر بر سلامتي وايمني كاربران رايانه محدود كردن زمان كار و ساعات كار با رايانه است. قابليت انعطاف مشاغل رايانه اي در حدي باشد كه كاربر بتواند در ساعات كاري ، غير از كار با رايانه به كاري ديگر مشغول شود.
مدت زمان استراحت براي كارها ي سخت رايانه اي در هر يك ساعت 15 دقيقه و در موارد ساده تر 15 دقيقه در هر 2 ساعت توصيه مي شود.

3-رعايت استاندارد روشنايي
سطح روشنايي براي محيط هاي كاري مرتبط با استاندارد و صفحات نمايشگررايانه در حدود300 لوكس(Lux )١
تعيين شده است ، اماچنانچه اين كار در يك محيط اداري انجام گيرد بايد شدت روشنايي آن برابر با 500 لوكس يا بيشترمحاسبه شود.
زاويهء محل نصب لامپ ها يا منابع روشنايي ، به ويژه آنهايي كه داراي صفحه يا حباب پخش كننده ء نور نيستند ، تا نقطه ديد كاربر بايست كمتر از 50 درجه باشد.
پنجره ها به عنوان يك منبع روشنايي در محيط كار ، بايد با موقعيت استقرار صفحات نمايشگر و نيز محل نشستن كاربربه نحوي فاصله داشته باشد كه ايجاد خيرگي نكند.

4-اجتناب از درخشندگي
درخشندگي اصطلاحي عمومي است كه روشنايي غير طبيعي يك منبع نوري را درمقابل ميزان ديد مشخص توصيف مي كند. در اين حالت نور منبع ، از روشنايي يا تششع صفحه ء نمايشگر بيشتر است و به همين علت خوانا بودن مطالب روي صفحه ء نمايشگر را كاهش مي دهد يا از بين مي برد ودر نتيجه باعث درد و خستگي چشم مي شود.
صفحات نمايشگر بايد درمحل صحيح و مناسبي كه درخشندگي به صورت مستقيم در آن محل وجود داشته نداشته باشد استقرار يابند.استفاده از فيلتر روي صفحه نمايشگر در جهت كاهش درخشندگي موثر است.
ميز كار بايد طوري انتخاب شود كه كمترين ميزان بازتابش نور در سطح آن ايجاد شود ، مثلا رنگ آن نبايد خيلي روشن باشد ، يا از يك سطح شيشه اي براي پوشش روي ميز استفاده شود.

1-لوكس واحد بين المللي شدت روشنايي

5-قابل تنظيم بودن وسايل
وسايل جانبي مانند صندلي و ميز بايد با توجه به تفاوتهاي فردي كاربران از نظر ابعاد جسماني قابل تنظيم باشد . كه باعث افزايش بازده كار ميشود صندلي كار بايد از كيفيت مطلوب برخوردار باشد ، به نحوي كه داراي روكش پارچه اي و 5چرخ كاملا قابل تنظيم و تغيير باشد پشتي صندلي بايد قابل تغيير بين عمود بر صندلي و 120 درجه باشد يعني قابل تنظيم بين (120-90)درجه باشد.

6-رعايت فاصله ديد
فاصله ديد بايد متناسب با خصوصيات ويژه فرد و در گستره اي باشد كه بتواند از چشم كاربر تاصفحه نمايشگر كماني 20 درجه ايجاد كند وفاصله ديد مناسب براي اكثر كارهاي رايانه اي 600-500 ميليمتر توصيه شده است.خط ديد بايد در زاويه 90 درجه با صفحه نمايشگر قرار داشته باشد.(5)

پيشنهادات
جهت بهبود وضعيت ايستگاههي كامپيوتري در كتابخانه ها پيشنهاد مي شود:
-طراحي مناسب محيط كار با توجه به استاندارد هاي موجود
-بر پا نمودن كارگاههاي آموزشي در زمينه ارگونومي
-آموزش علائم و آسيبهاي جسماني ناشي از كار به كتابداران در جهت شناسايي و درمان آنها

منبع : http://hsebrahimi.blogfa.com/83103.aspx