👂 سروصدا در محیط کار: ارزیابی ریسک و حفاظت از شنوایی کارکنان

سروصدا (Noise) یکی از شایع‌ترین و جدی‌ترین عوامل فیزیکی زیان‌آور در محیط‌های کاری، به‌ویژه در صنایع تولیدی، ساخت‌وساز، و انرژی است. مواجهه با سطوح بالای سروصدا نه تنها منجر به آسیب‌های جبران‌ناپذیر شنوایی می‌شود، بلکه بر سلامت عمومی، بهره‌وری و ایمنی کارکنان نیز تأثیر منفی می‌گذارد. مدیریت مؤثر سروصدا، یک ضرورت حیاتی در نظام‌های مدیریت بهداشت حرفه‌ای (OHS) است.

۱. 🔇 ماهیت و انواع سروصدای شغلی

سروصدا هر گونه صوت ناخواسته‌ای است که می‌تواند بر سلامت یا آرامش فرد تأثیر منفی بگذارد.

الف. واحد اندازه‌گیری و حدود مجاز

• دسی‌بل (dB): واحد اندازه‌گیری شدت صوت است. از آنجایی که گوش انسان به فرکانس‌های خاصی حساس‌تر است، معمولاً از وزن‌دهی A (dBA) برای اندازه‌گیری سروصدای شغلی استفاده می‌شود.
• حد مجاز مواجهه شغلی (OEL – Occupational Exposure Limit):
  • در بسیاری از استانداردها و مقررات ملی، حد مجاز برای ۸ ساعت کار در روز، ۸۵ دسی‌بل (dBA) تعیین شده است. هر افزایشی به میزان ۳ یا ۵ دسی‌بل (بسته به استاندارد) منجر به نصف شدن زمان مجاز مواجهه می‌شود.

ب. انواع مواجهه

• سروصدای ثابت (Steady Noise): سطح سروصدا در طول زمان نسبتاً ثابت می‌ماند (مانند صدای یک فن یا پمپ).
• سروصدای متناوب (Intermittent Noise): سطح سروصدا در طول شیفت کاری به طور منظم بالا و پایین می‌رود.
• سروصدای ضربه‌ای (Impulsive/Impact Noise): شامل انفجارهای کوتاه و ناگهانی انرژی صوتی است (مانند صدای چکش‌کاری یا شلیک) که حتی در مواجهه کوتاه نیز می‌تواند آسیب جدی وارد کند.

۲. 💔 اثرات سروصدا بر سلامت و ایمنی

مواجهه طولانی‌مدت با سروصدا عواقب متعددی دارد که فراتر از آسیب صرف به شنوایی است:

الف. اثرات بر سیستم شنوایی

• افت شنوایی موقت (Temporary Threshold Shift – TTS): کاهش موقتی حساسیت شنوایی پس از خروج از محیط پر سروصدا که پس از استراحت بازمی‌گردد.
• افت شنوایی دائمی (Noise-Induced Hearing Loss – NIHL): آسیب جبران‌ناپذیر به سلول‌های مویی حلزون گوش که با گذشت زمان تشدید شده و به طور دائمی فرد را دچار کم‌شنوایی می‌کند.
• وزوز گوش (Tinnitus): شنیدن صدای زنگ، سوت یا همهمه در گوش که اغلب اولین نشانه آسیب ناشی از سروصدا است.

ب. اثرات غیر شنوایی

• ایمنی: سروصدای زیاد می‌تواند از شنیدن هشدارهای ایمنی، آژیرها یا دستورات همکاران جلوگیری کرده و ریسک حوادث را افزایش دهد.
• سلامت عمومی: افزایش فشار خون و ضربان قلب، اختلال در خواب و افزایش استرس و خستگی مزمن.
• افت عملکرد: کاهش تمرکز، افزایش خطا در کارهای فکری و کاهش بازده کلی کارگر.

۳. 🔬 ارزیابی و کنترل ریسک سروصدا

برنامه حفاظت شنوایی (Hearing Conservation Program – HCP) شامل ارزیابی، کنترل و نظارت پزشکی است.

الف. ارزیابی ریسک (Risk Assessment)

• اندازه‌گیری:
  • استفاده از صداسنج (Sound Level Meter) برای نقشه‌برداری صوتی (Noise Mapping) در محیط کار.
  • استفاده از دوزیمتر (Noise Dosimeter) که به کارگر متصل می‌شود تا میزان مواجهه فردی او با سروصدا در طول ۸ ساعت کار اندازه‌گیری شود.
• اودیومتری (Audiometry): انجام آزمایش‌های دوره‌ای سنجش شنوایی برای کارکنان در معرض سروصصدا برای تشخیص زودهنگام هرگونه افت شنوایی و اقدامات پیشگیرانه.

ب. سلسله مراتب کنترلی سروصدا

کنترل سروصدا باید بر اساس اصل سلسله مراتب کنترلی (از مؤثرترین تا کم‌مؤثرترین) اجرا شود:

1. حذف (Elimination): حذف فرایند یا ماشین‌آلات پر سروصدا (عملاً سخت‌ترین کار).
2. جایگزینی (Substitution): جایگزینی تجهیزات قدیمی و پر سروصدا با مدل‌های جدیدتر و کم‌صداتر.
3. کنترل‌های مهندسی (Engineering Controls):
   • در منبع: نصب صداخفه‌کن (Mufflers)، عایق‌بندی محفظه‌های ماشین‌آلات، و جداسازی بخش‌های پر سروصدا.
   • در مسیر انتقال: نصب موانع صوتی (Noise Barriers) و استفاده از مواد جاذب صوت در سقف و دیوارها.
4. کنترل‌های مدیریتی (Administrative Controls):
   • تناوب شغلی (Job Rotation): چرخاندن کارگران بین محیط‌های پر سروصدا و آرام.
   • محدودیت زمانی: محدود کردن زمان مجاز کار روزانه در مناطق بسیار پر سروصدا.
   • تعیین مناطق ایمن: مشخص کردن مناطق الزامی حفاظت شنوایی.
5. وسایل حفاظت فردی (PPE):
   • استفاده از پلاگ‌های گوشی (Earplugs) یا گوشی‌های ایمنی (Earmuffs) به عنوان آخرین خط دفاعی. انتخاب PPE باید بر اساس میزان کاهش صدای مورد نیاز (NRR – Noise Reduction Rating) صورت گیرد.

۴. 🤝 خدمات تخصصی موسسه ارتقای سام ایرانیان

موسسه ارتقای سام ایرانیان با تکیه بر تخصص خود در حوزه بهداشت حرفه‌ای، سازمان شما را در مدیریت جامع ریسک سروصدا یاری می‌رساند:

• سنجش‌های محیط کار: انجام اندازه‌گیری‌های دقیق سروصدا (نقشه‌برداری صوتی و دوزیمتری) با تجهیزات کالیبره شده.
• ارزیابی ریسک و انطباق قانونی: تهیه گزارش‌های تطبیق با استانداردهای ملی و ارائه راهکارهای عملی برای رسیدن به حدود مجاز.
• اجرای برنامه حفاظت شنوایی (HCP): طراحی، پیاده‌سازی و نظارت بر برنامه جامع HCP، شامل نظارت پزشکی و اودیومتری.
• آموزش تخصصی: برگزاری دوره‌های آموزشی برای کارکنان و کارشناسان HSE در مورد اثرات سروصدا، استفاده صحیح از PPE و روش‌های کنترلی مهندسی.